प्युठानको ऐरावती गाउँपालिका ६ काल्नेका ७७ वर्षीय वृद्ध डोरबहादुर खड्का व्यावसायिक कागतीखेतीमा रमाइरहेका छन् । छोरा भरतको आर्थिक लगानी र सहयोगमा उनले विगत पाँच वर्षदेखि व्यावसायिक कागतीखेती गरेका हुन् । उनले २०७२ मा ४०० बिरुवाबाट कागतीखेती सुरु गरेका हुन् ।

पछिल्ला वर्षमा कागतीका बोट वृद्धि गर्दै हाल साना–ठूला गरेर एक हजार कागतीका बिरुवा आफ्नो बारीमा रहेको उनले बताए । आफ्नै करिब ४० रोपनी क्षेत्रफलमा कागतीखेती गर्दै आएको उनी बताउँछत् । ‘यत्तिकै बस्यो भने अनेकन रोग लागेर बिरामी भइन्छ, मेहनत ग‑यो भने परिश्रमको फल मिठो हुन्छ,’ उनले भने, ‘परिश्रमी बन्न कागतीखेती गर्दै आएको हुँ ।’तत्कालीन जिल्ला कृषि विकास कार्यालयबाट ४०० बिरुवा ५० प्रतिशत अनुदानमा पाएपछि उनले कागतीखेती सुरु गरेका हुन् । त्यसपछि ऐरावती गाउँपालिका कृषि शाखाबाट ५० प्रतिशत अनुदानमा ६०० बिरुवा थपेर एक हजार बिरुवा पु‑याएको उनले बताए ।

एक हजार बिरुवामध्ये हाल ६०० बिरुवाले फल दिइरहेको र अन्य बिरुवा फल्ने अवस्थामा रहेको उनले बताए । लामो समयसम्म गाउँमै तरकारीखेती गरेका डोरबहादुरले तरकारीखेतीलाई समय दिन नसकेपछि कागतीखेती सुरु गरेको बताए । उनले अघिल्लो वर्ष ३५ हजार रुपैयाँबराबरको कागती बेचे । कागती गाउँघरसँगै बजार क्षेत्र बिजुवारमा पु‑याएरसमेत बेच्ने गरेको उनले बताए ।

करिब तीन लाख लगानीमा कागतीखेती गरिएको उनी बताउँछिन् । यस वर्षमा भने कागती बोटबाट झरेर घाटा भएको डोरबहादुरका छोरा भरतले बताए । उनका अनुसार करिब चार क्विन्टल कागतीका दाना झरेर खेर गएको छ । वैशाखयता उनले दुई क्विन्टल कागती बेचिसकेका छन् ।

जिल्लाको स्वर्गद्वारी नगरपालिका ९ लामाचौरका पूर्णप्रसाद कालाथोकीले पनि व्यावसायिक कागतीखेती गर्दै आउनुभएको छ । उनले माण्डवी गाउँपालिका ३ साजपानीमा चार वर्षदेखि कागतीखेती गर्दै आउनुभएको हो । ४१ वर्षीय कालाथोकीले ३४ रोपनी जग्गामध्ये आधा क्षेत्रफलमा ३५० कागतीका बिरुवा लगाएका छन् ।

उनले लगाएकामध्ये केही कागतीले यस वर्षदेखि फलसमेत दिन सुरु गरेका छन् । कागतीखेतीबाट मासिक एक लाखभन्दा बढी आम्दानी गर्ने लक्ष्यसहित कागतीका बिरुवा एक हजार लगाउने लक्ष्य कालाथोकीको रहेको छ । त्यस्तै कागती लगाएर बचेको बाँकी जमिनमा हलेदो, अदुवा लगाएको र दालचिनी लगाउने उनको योजना छ ।

स्वदेशमै केही गर्नपर्छ भन्ने उद्देश्यले कागतीखेती गरेको र यसले प्रतिफल पनि राम्रो दिने आशा गरेको उनले बताए । कागतीखेती गर्नका लागि गाउँपालिकाले ५० प्रतिशत अनुदानमा बिरुवा उपलब्ध गराएको थियो । वर्षमा एकपटक मलजल गरेर पुग्ने कागतीखेती अन्य खेतीको तुलनामा सजिलो खेती हो । गाउँपालिकामार्फत एक घर एक धारा निर्माणको अभियानले सिँचाइका लागि एक धारा निर्माण गरिदिएपछि थप सहजता प्रदान गरेको छ । आगामी दिनमा कागती सिँचाइका लागि प्लास्टिक पोखरी निर्माण गरी पानी सङ्कलन गर्ने योजना बनाएको समेत उनले बताए ।

यस स्थानमा जग्गा खरिद र कागतीखेतीसँगै अन्य कामका लागि करिब ५० लाख रुपैयाँ खर्च भइसकेको कालाथोकीले बताए । सडकदेखि टाढा रहेकाले उनले कागतीखेतीसम्म पुग्नका लागि आफ्नै लगानीमा करिब ५०० मिटर सडकसमेत निर्माण गरेका छन् । आफूसँगै कागतीखेतीको रेखदेख र स्याहारसुसारका लागि एक कर्मचारीसमेत राखेका छन् ।

त्यस्तै ऐरावती गाउँपालिका २ हारबुङका कमलसिंह गुरुङले पनि कागतीखेती गर्दै आएका छन् । गुरुङले करिब सात रोपनी जग्गामा साना ठूला गरेर ४०० कागतीका बिरुवा लगाएका छन् । उनले २०६४ देखि ५० बोटबाट कागतीखेती सुरु गरेका हुन् । उनका अनुसार हाल ५० बोट फल्ने गरेका छन् भने अन्य केही बोट अर्को वर्षदेखि फल्नेछन् । कबुलियती वनको अनुदान र आफैँ कलमे बनाएर कागतीका बिरुवा लगाएको उनले बताए ।

गत वर्ष चार क्विन्टल कागतीका दाना र ८० लिटर रस बेचे पनि यस वर्ष असिनाले दाना झार्दा आम्दानी घटेको उनले बताए । गुरुङले कागतीको नर्सरीसमेत राखेका छन् । उनको नर्सरीमा दुई हजार कागतीका बिरुवा छन् । कागतीसँगै गुरुङ परिवारले ५०० बोट टिमुर, ६५ बोट मौसम, ४५ बोट कफीसमेत लगाएको छ ।

जिल्लामा परम्परागत रूपमा गरिँदै आएको कागतीखेतीलाई व्यावसायीकरण गरिएको छ । जिल्लाको ऐरावती गाउँपालिका, झिमरुक गाउँपालिका, प्युठान नगरपालिका, नौबहिनी गाउँपालिकाका केही क्षेत्रका किसानले पछिल्लो समय व्यावसायिकरूपमा कागतीखेती गर्दै आएका छन् । रासस