। चालु आर्थिक वर्षको साउनदेखि असार २५ गतेसम्म ७ दर्जन भन्दाबढी सहकारी संस्थाहरु कालोसूचीमा परेका छन् । आर्थिक मन्दीका कारण समस्यामा परेका सहकारी संस्थाहरु ऋण तिर्न नसकेर कालोसूचीमा परेका हुन् ।

यसरी कालोसूचीमा परेका सहकारी संस्थाहरु पारिवारिक हिसाबले चलेकादेखि ठूलासम्म रहेका छन् । कर्जा सूचना केन्द्रका अनुसार यस अवधिमा ८९ वटा सहकारीहरुले समयमा ऋण तिर्न नसकेका हुन् ।

यस अवधिमा सबैभन्दाबढी फागुन महिनामा सहकारी संस्थाहरु कालोसूचीमा परेका छन् । यस महिना बचतकर्ताको अरबौं रुपैयाँ ठगेको शिवशिखर बहुउद्देश्यीय सहकारीदेखि चर्चित कलाकार मधुसुदन पाठक सञ्चालक रहेको जेष्ठ सेभिङ एण्ड क्रेडिटको अपरेटिभसम्म रहेका छन् ।

कालोसूचीबाट हटे एघार सहकारी

कालोसूचीमा परेका सहकारीमध्ये कान्तिपुर सेभिङ एण्ड क्रेडिट सहित ११ वटा कालोसूचीबाट हटेका छन् । कर्जा सूचना केन्द्रले गत फागुन ५ गते कालोसूचीमा राखेको कान्तिपुर सहकारी यस्तो सूचीबाट हटेको केन्द्रका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सिईओ) अनिल चन्द्र अधिकारीले जानकारी दिएका हुन् ।

कालोसूचीबाट हटेका अन्य सहकारीमा चुरियामाई बचत तथा ऋण सहकारी, नमो बचत तथा ऋण सहकारी संस्था, शिवालय सेभिङ एण्ड क्रेडिट को अपरेटिभ र मित्र  मिलान सेभिङ एण्ड क्रेडिट को अपरेटिभ सोसाइटी, चाँदनी मल्टिप्रपोज को–अपरेटिभ, युगान्तकारी सेभिङ एण्ड क्रेडिट को अपरेटिभ रहेका छन् ।

त्यस्तै, परिचय सेभिङ एन्ड क्रेडिट को–अपरेटिभ, सूर्यपुञ्ज सेभिङ एण्ड क्रेडिट को अपरेटिभ, सूर्यदर्शन सेभिङ एण्ड क्रेडिट को–अपरेटिभ, माइल स्टोन सेभिङ एण्ड क्रेडिट को–अपरेटिभ, करुणा सेभिङ एण्ड क्रेडिट पनि कालोसूचीबाट हटेको केन्द्रले जनाएको छ ।

बचतकर्ताको अरबौं ठगी गर्ने यी ठूला सहकारी

यसबीचमा बचतकर्ताहरुको अरबौं रकम ठगी गरेका सहकारीहरु पनि कालोसूचीमा परेका छन् । धेरेजसो सहकारीमा अध्यक्ष र सञ्चालकहरुले सदस्यहरुको रकम ठगी गरी आफ्ना निजी कम्पनीमा लगानी गर्ने गरेको पाइन्छ । ओरियण्टल पछि बचतकर्ताको अरबौं रकम ठगी गर्ने सहकारीमा शिवशिखरदेखि सुमेरु सहकारीसम्म रहेका छन् । रकम ठगी गरी कतिपय सञ्चालक फरार छन् भने कतिपयलाई प्रहरीले पक्राउ गरेका छन् ।

नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो (सिआइबी) का अनुसार शिवशिखर बहुउद्देश्यीय सहकारीका निवर्तमान अध्यक्ष तथा मोरङको तुलसी बहुमुखी सहकारी संस्थाका अध्यक्ष तथा शिखर अर्गनाईजेसनका सञ्चालक केदारनाथ शर्माले बचतकर्ताहरुको साढे १५ अर्बभन्दा बढी रकम हिनामिना गरेका छन् ।

शिवशिखर बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था कौशलटार, भक्तपुरमा कार्यालय रही नेपालका ३५ जिल्लामा सेवा केन्द्र रहेको सहकारीका शाखा कार्यालयमा एक लाख ६८ हजार सात सय २५ निक्षेपकर्ता सदस्यको रु १० अर्ब ७७ करोड ७६ लाख लाख रकम हिनामिना गरेको आरोप छ ।

यस्तै, मोरङको तुलसी बहुमुखी सहकारी संस्थाका २१ हजार एक सय ५४ निक्षेपकर्ता सदस्यले रु एक अर्ब ५४ करोड ७५ लाख रकम प्रचलित सहकारी ऐन र नियमावली विपरीत सहकारी संस्थाबाट आफू तथा आफ्ना नजिकका व्यक्तिको नाममा सञ्चालित ४३ विभिन्न कम्पनीमा ऋण लगानी गरी हिनामिना गरेको पाइएको छ ।

ललितपुरको पुल्चोकमा कार्यालय राखेर सुमेरु सेभिङ एण्ड क्रेडिट सहकारीले ३४ हजार ७७८ जना बचतकर्ताको १० अर्ब ३४ करोड ७ लाख ३९ हजार ७०२ रुपैयाँ हिना मिना गरेको छ । बचतकर्ताहरुको अरबौं रकम हिनामिना गरी सहकारीका सञ्चालक भरत महर्जन अहिले बेलायत पलायन छन् । ललितपुरको सातदोबाटोमा केन्द्रीय कार्यालय रहेको देउराली बहुउद्देश्यीय सहकारीका सञ्चालक रविन्द्र चौलागाईले बचतकर्ताको ८० करोड रुपैयाँ भन्दा बढी रकम हिनामिना गरेका छन् ।

त्यस्तै, सिभिल सेभिङ एण्ड क्रेडिट सहकारीका सञ्चालक इच्छाराज तामाङ अहिले जेलमा छन् बचतकर्ताको ७ अर्ब ३६ करोड रुपैयाँ ठगी गरेको आरोपमा उनलाई पक्राउ गरिएको हो ।

कसरी पर्छन् र हट्छन् कालोसूचीबाट

कुनै पनि व्यक्ति वा संस्थाले अर्को व्यक्ति वा संस्थालाई जारी गरेको चेक प्रापक व्यक्ति वा संस्थाले सम्बन्धित बैंक तथा वित्तीय संस्थामा भुक्तानी लिन जाँदा जारी गर्ने व्यक्ति वा संस्थाको खातामा पर्याप्त रकम नभई सो चेकमा उल्लेखित बराबरको रकम प्राप्त गर्नुपर्ने व्यक्तिले भुक्तानी नपाउने अवस्थालाई चेक बाउन्स भनिन्छ ।

बैंकको नियम अनुसार कुनै पनि व्यक्ति वा फर्मले आफ्नो खातामा भएको मौज्दात भन्दा बढी रकमको चेक जारी गर्न नपाउने ब्यवस्था छ । विभिन्न व्यवहारिक कठिनाइ तथा ब्यबसायिक सहजताका लागि विभिन्न व्यक्ति तथा फर्मले भविष्यमा यो दिन खातामा पैसा आउँछ अनि भुक्तानी लिनु भन्ने सर्तमा जारी गरेको चेक सो मितिमा नसाटिएको अवस्थामा भुक्तानी लिने व्यक्तिले चेक बाउन्स गर्न सक्छ ।

यदि कुनै व्यक्ति वा फर्मले अनादर हुनेगरी चेक जारी गरेमा त्यस्तालाई कालो सूचिमा राखेर कारोबार रोक्न सकिन्छ । कालोसूचीमा दर्ता हुने विविध कारणहरू मध्ये अनादर चेकको भुक्तानी तथा कानुनी न्यायका लागि कुनै पीडित ग्राहकले चेक जारी भएको मितिले ६ महिना भित्र सम्बन्धित बैंकमा गई चेक जारी गर्ने व्यक्ति वा फर्मलाई कालो सूचिमा राखिपाऊ भनी आवश्यक कागजात सहित निवेदन दिएमा सो प्रक्रिया अघि बढाउन सकिन्छ ।

कुनै पनि बैंकमा कुनै व्यक्ति वा फर्मलाई कालो सुची दर्ताको प्रक्रिया सुरु गरेर बिचमा दुई पक्ष बीच आपसी समझदारी भई लेनदेनको कुरा सहज रूपले सम्पन्न हुन्छ र आपसी व्यवहार मिलेको खण्डमा निवेदकले अर्को निवेदन बैकमा दिई सो प्रक्रिया रद्द गर्न अथवा केही समयको लागि स्थगित पनि गर्न सक्दछ । यदि प्रक्रिया स्थगित गरेको अब धिमा समेत भुक्तानी पाउनु पर्ने पक्षले रकम नपाएमा लिखित निवेदन बैंकमा दिई पुन प्रक्रिया सुचारु गर्न सकिन्छ ।

यसरी कालोसूचीमा दर्ता भएका खातामा मौज्दात राख्ने बाहेक अन्य कुनै पनि कारोबार गर्न मिल्दैन । भुक्तानी पाउनु पर्ने व्यक्ति वा फर्मले पूर्ण रकम भुक्तानी पाए पछि उक्त व्यक्ति वा फर्मले कालोसूची दर्तामा रहेको व्यक्ति वा फर्मलाई कालोसूचीबाट हटाउन निवेदन दिई सम्बन्धित व्यक्ति वा फर्मलाई कालोसूचीबाट हटाउन सकिन्छ ।